Hải Phòng đó hiên ngang chỉ biết ngẩng đầu
Trăm trận thắng quê ta kiên cường – em biết đó
Hải Phòng ơi! Hôm nay thành phố quê ta bé nhỏ
Mai – ta đã hình dung thấy tráng lệ rộng dài.
Có những buổi chiều, đi dọc bờ sông Tam Bạc, ta nghe như vang vọng tiếng chuông chùa, tiếng mái chèo khua từ thuở xa xưa. Giữa những tòa nhà cao tầng vươn lên kiêu hãnh, vẫn thấp thoáng bóng dáng mái đình, giếng cổ, những bãi cọc Bạch Đằng còn kể chuyện anh hùng. Quá khứ và hiện tại, dường như chẳng tách biệt, mà song hành như hai dòng chảy bền bỉ. Từ dấu xưa hào hùng đến nếp nay rộn rã, Hải Phòng đang viết tiếp câu chuyện riêng của mình.
Từ ngàn năm trước, mảnh đất này đã ghi dấu nhiều chiến công hiển hách trong lịch sử dân tộc. Trên sông Bạch Đằng, quân dân nhà Trần với cọc gỗ và mưu lược đã làm nên chiến thắng vang dội trước giặc Nguyên Mông năm 1288. Hào khí Đông A vẫn còn vọng lại nơi bãi cọc Bạch Đằng ở Thủy Nguyên, nơi mỗi năm hàng vạn du khách tìm về chiêm ngưỡng. Ở vùng đất Hải Dương xưa, nay thuộc Hải Phòng mới, di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc lặng lẽ kể câu chuyện về Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, về những trang sử hào hùng và tư tưởng nhân nghĩa ngời sáng. Đó là những “dấu xưa” không chỉ in trong sử sách, mà còn hiện hữu trong đời sống tinh thần, trong niềm tự hào của người dân hôm nay.
Nhưng Hải Phòng không chỉ có chiến công. Những nếp nhà, công trình kiến trúc từ thời Pháp thuộc cũng trở thành chứng nhân của một đô thị thương cảng từng sầm uất. Nhà hát lớn Hải Phòng với mái vòm châu Âu, ga Hải Phòng với kiến trúc Pháp cổ, dãy phố Tam Bạc với những ngôi nhà hai tầng kiểu Tây vẫn còn đó, đứng giữa lòng thành phố như những mảnh ký ức còn sống. Chúng hiện diện song hành với những cao ốc hiện đại, trung tâm thương mại sôi động, những con đường rợp ánh đèn, tạo nên một Hải Phòng mang vẻ đẹp giao thoa, nơi cái cũ và cái mới không loại trừ mà bổ sung cho nhau.
Ở những làng quê ven đô, nơi dòng sông Thái Bình, sông Văn Úc uốn lượn, “dấu xưa” vẫn còn rõ nét. Đình làng, giếng cổ, bến nước, sân đình vẫn là nơi gắn kết cộng đồng, nơi hội làng, lễ hội mùa xuân được tổ chức rộn ràng. Những làng nghề truyền thống như gốm Chu Đậu ở Nam Sách, làng nón Nam Am ở Kiến Thụy, hay những làng chạm khắc, dệt vải… vẫn vang tiếng búa, tiếng khung cửi, vừa gìn giữ tinh hoa cha ông, vừa tìm đường ra thị trường hiện đại. Những sản phẩm làng nghề đã vượt qua biên giới, trở thành niềm tự hào khi có mặt ở nhiều quốc gia, chứng tỏ rằng “dấu xưa” không hề lạc lõng trong “nếp nay”.
Trong nhịp sống hối hả của đô thị, người Hải Phòng mới không quên gìn giữ những giá trị xưa cũ. Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn vẫn tưng bừng mỗi dịp thu về, thu hút du khách trong và ngoài nước. Hội Côn Sơn – Kiếp Bạc vẫn là dịp để hàng vạn người tìm về với lịch sử, tri ân tiền nhân. Những phong tục dân gian, những làn điệu hát đúm, hát văn, chèo đồng bằng vẫn được khôi phục, đưa vào trường học, vào sân khấu cộng đồng. Tất cả không chỉ để nhớ về quá khứ, mà còn để trao truyền cho thế hệ mai sau ngọn lửa truyền thống.
Song song với bảo tồn, Hải Phòng mới cũng biết cách “làm mới” di sản. Tuyến phố đi bộ Tam Bạc, phố ẩm thực Cầu Đất không chỉ phục dựng nét kiến trúc xưa, mà còn biến thành không gian văn hóa – thương mại sầm uất. Nhiều di tích cổ được tu bổ, gắn với khai thác du lịch, để “dấu xưa” trở thành tài nguyên cho “nếp nay”. Ngay cả những công trình công nghiệp cũ, như nhà máy xi măng, nhà máy cơ khí, cũng dần được chuyển đổi công năng, biến thành không gian sáng tạo, bảo tàng sống động cho thế hệ trẻ.
Tuy vậy, sự giao thoa này cũng đặt ra không ít thách thức. Đô thị hóa nhanh khiến nhiều công trình cổ xuống cấp, không ít lễ hội đứng trước nguy cơ thương mại hóa. Nếu không có giải pháp bảo tồn bền vững, những dấu ấn lịch sử, văn hóa có thể bị phai nhạt. Hải Phòng mới vì thế đã chú trọng xây dựng các chương trình bảo tồn di sản, làm hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận thêm di sản thế giới, đồng thời khuyến khích cộng đồng tham gia giữ gìn bản sắc địa phương. Đây là bước đi quan trọng để vừa phát triển, vừa bảo tồn.
“Dấu xưa – Nếp nay” không chỉ là tên gọi, mà là tinh thần xuyên suốt trong đời sống Hải Phòng mới. Những trang sử oanh liệt, những di tích cổ kính, những làng nghề truyền thống vẫn còn đó, hòa quyện với phố xá hiện đại, những khu công nghiệp, những công trình thế kỷ XXI. Người dân Hải Phòng mới hôm nay sống trong một thành phố vừa trẻ trung, năng động, vừa thấm đẫm chiều sâu lịch sử. Chính sự nối tiếp ấy làm nên bản sắc riêng có, để mỗi người con đất Cảng – xứ Đông khi đi xa đều tự hào mà nhắc về quê hương mình.
“Bạch Đằng giang nhất phiến ba,
Anh hùng tích tại thử giang hà.”