Tháng tám hội trâu về sóng vỗ,
Tiếng hò reo rực đỏ bến bờ xa.
Mỗi mùa xuân về, tiếng trống hội lại rộn ràng khắp nẻo đường, từ Côn Sơn – Kiếp Bạc đến Đồ Sơn, từ chợ làng Vĩnh Lại đến những bến sông ven đô. Người dân đất Cảng – xứ Đông bước vào hội như bước vào một cuộc trở về với chính mình, để hòa cùng tiếng hát, điệu múa, nhịp trống truyền đời. Lễ hội, phong tục, nghệ thuật dân gian… tất cả tạo thành một dòng chảy không ngừng, nuôi dưỡng tâm hồn cộng đồng, để văn hóa mãi sống cùng người.
Mảnh đất này được thiên nhiên ưu đãi với đồng bằng phì nhiêu, sông biển giàu có, đồng thời được con người hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử, để rồi hình thành nên một bản sắc riêng biệt, giàu sức sống. Những lễ hội, phong tục, làn điệu dân gian nơi đây vẫn chảy mãi trong mạch đời, kết nối quá khứ với hiện tại, nuôi dưỡng tinh thần cộng đồng và làm nên dấu ấn không thể trộn lẫn của Hải Phòng mới.
Mỗi độ xuân về, người dân thành phố lại háo hức với những lễ hội truyền thống. Trên đất Hải Dương xưa, hội Côn Sơn – Kiếp Bạc diễn ra rộn ràng, tưởng nhớ Trần Hưng Đạo và Nguyễn Trãi, thu hút hàng vạn khách thập phương. Đây không chỉ là dịp tri ân tiền nhân, mà còn là một không gian văn hóa rộng lớn, nơi những giá trị lịch sử, tâm linh và nghệ thuật được tái hiện sinh động. Ở phía biển, hội chọi trâu Đồ Sơn là nét độc đáo khó lẫn, đã trở thành thương hiệu văn hóa của đất Cảng. Lễ hội này, với sự gay cấn, sôi động và tinh thần thượng võ, vừa phản ánh tính cách mạnh mẽ của người dân ven biển, vừa là sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, còn có lễ hội Minh thề ở Kiến Thụy, hội làng Vĩnh Lại ở Ninh Giang, hay hội chùa Keo ở Hải Dương, tất cả tạo thành một mạng lưới lễ hội dày đặc, nơi cộng đồng được gắn kết, niềm tin và bản sắc được nuôi dưỡng qua từng thế hệ.
Không chỉ lễ hội, phong tục tập quán ở Hải Phòng mới cũng mang đậm dấu ấn văn hóa vùng châu thổ Bắc Bộ. Người dân nơi đây giữ nếp thờ Thành hoàng làng, giỗ Tổ nghề, tục lệ ăn tết cổ truyền với bánh chưng, bánh đa cua, bánh đúc Tứ Kỳ. Những giá trị gia đình, làng xóm, cộng đồng vẫn được đặt cao, thể hiện qua các mối quan hệ tình làng nghĩa xóm bền chặt. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, những nếp xưa ấy không mất đi mà biến đổi linh hoạt, được tái hiện trong các lễ hội, phong trào văn hóa, và cả trong cách người Hải Phòng giữ phong cách sống nghĩa tình, bộc trực, hào sảng.
Dòng chảy văn hóa ấy còn được thể hiện rõ qua nghệ thuật dân gian. Những làn điệu hát đúm ở Thủy Nguyên, hát trống quân ở Kinh Môn, hát chèo đồng bằng, hát văn nơi cửa đình, hay những khúc ca quan họ giao duyên lan tỏa từ xứ Kinh Bắc lân cận… đều tìm thấy mảnh đất màu mỡ ở Hải Phòng – Hải Dương. Nghệ thuật múa rối nước ở Đồng Ngư, nghệ thuật tuồng, chèo cổ vẫn còn được các câu lạc bộ bảo tồn và truyền dạy cho thế hệ trẻ. Đặc biệt, nhiều loại hình dân ca đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, cho thấy sức sống bền bỉ của văn hóa dân gian trong đời sống hôm nay.
Trong dòng chảy hiện đại, văn hóa Hải Phòng mới không ngừng biến đổi để phù hợp với nhu cầu của xã hội. Những lễ hội truyền thống được tổ chức quy mô hơn, kết hợp phần lễ trang nghiêm với phần hội phong phú như diễu hành, biểu diễn nghệ thuật, quảng bá du lịch và sản phẩm OCOP. Các phong tục xưa được làm mới để dễ dàng tiếp nhận hơn với giới trẻ, song vẫn giữ được tinh thần cốt lõi. Nghệ thuật dân gian cũng tìm thấy “sân khấu” mới trên các nền tảng số, khi nhiều làn điệu hát đúm, hát trống quân được đưa lên mạng xã hội, lan tỏa tới cộng đồng trong và ngoài nước. Chính sự sáng tạo và thích ứng này giúp cho văn hóa không bị mai một mà ngày càng có sức sống mạnh mẽ.
Tuy nhiên, dòng chảy ấy cũng đối diện không ít thách thức. Nhiều lễ hội có nguy cơ bị thương mại hóa, các giá trị tinh thần dễ bị lấn át bởi yếu tố kinh tế. Không ít làn điệu dân gian đứng trước nguy cơ thất truyền khi thế hệ trẻ ít quan tâm. Nhưng Hải Phòng mới đã sớm nhìn nhận được vấn đề này và triển khai nhiều chương trình bảo tồn: lập hồ sơ di sản, mở lớp dạy dân ca trong trường học, xây dựng nhà hát dân gian, khuyến khích cộng đồng tham gia giữ gìn. Đây là những nỗ lực quan trọng để dòng chảy văn hóa không bị đứt đoạn.
Có thể nói, văn hóa Hải Phòng mới là sự cộng hưởng của biển và đồng bằng, của xưa và nay, của truyền thống và hiện đại. Từ những lễ hội đặc sắc, những phong tục gắn bó cộng đồng, đến những làn điệu dân gian mộc mạc, tất cả đang hòa quyện với hơi thở mới của thời đại. Người dân nơi đây vừa tự hào gìn giữ bản sắc, vừa biết làm giàu thêm cho văn hóa bằng sự sáng tạo và hội nhập. Dòng chảy ấy không ngừng cuộn chảy, làm nên sức sống tinh thần mạnh mẽ, để Hải Phòng mới không chỉ là một trung tâm kinh tế lớn, mà còn là một không gian văn hóa sống động, góp phần tạo nên diện mạo đa sắc của đất nước hôm nay.
Dòng văn hóa chảy từ xưa tới nay,
Mang hồn quê tỏa khắp bốn phương trời.